-
1 мөгез
сущ.1) рог, рога́ ( у животных)болан мөгезе — оле́ньи рога́
берәүгә мөгезе кыйбат, берәүгә - үгезе — (посл.) одному́ до́рог бык, друго́му - рога́
сөзгәк сыерга алла мөгез бирми — (погов.) бодли́вой коро́ве бог рога́ не дал
2) перен. ши́шка на лбу (от удара, какой-л. болячки)нинди мөгез синең маңгаенда? — что за ши́шка на твоём лбу?
көтүче мөгезе — пасту́ший рожо́к
4)а) спец. рога́ ( сырьё для галантерейного производства)б) прил. рогово́ймөгез матдә — рогово́е вещество́
мөгез тарак — рогово́й гре́бень
мөгез эшкәртү эше — рогово́й куста́рный про́мысел
мөгез тирәле күзлек — очки́ в рогово́й опра́ве
•- мөгез катлау
- мөгезпәрдә••мөгез кую (утырту) — наста́вить рога́ ( об измене жены)
елан мөгезе генә юк — (погов.) нет то́лько пти́чьего молока́ (букв. нет то́лько змеи́ных рого́в) (т. е. всё есть, всё в изобилии, всего много)
мөгезен сындыру — успоко́ить, уня́ть я́рость кого-л. (букв. облома́ть, слома́ть рога́ кому-л.)
үгезне мөгезеннән эләктерү — брать быка́ за рога́
мөгез чыгару — выду́мывать небыли́цы
мөгез чыгу — ирон. возвыша́ться, повыша́ться в чи́не ( по службе)
-
2 күз
сущ.1) глаз, о́ко уст. и поэт.матур зәңгәр күзләр — краси́вые голубы́е глаза́
кылый күз — раско́сые глаза́
күзләр яшьләнү — появле́ние слёз на глаза́х
күз авырулары — глазны́е боле́зни
күз даруы — глазны́е ка́пли
күз клиникасы — глазна́я кли́ника
күз - күңелнең көзгесе — (погов.) глаза́ - зе́ркало души́
күз күрә дә, буй җитми — (посл.) ви́дит о́ко, да зуб неймёт
ышанма күзеңә, ышан сүземә — (погов.) не верь (свои́м) глаза́м, верь (мои́м) слова́м
күзләр матурны, иреннәр татлыны ярата — (посл.) глаза́ лю́бят краси́вое, уста́ - сла́дкое
2) зре́ние, глаз || зри́тельныйүткен күз — о́стрый (намётанный) глаз
тәҗрибәле күз — о́пытный глаз
күз күреме — по́ле зре́ния, кругозо́р
күздән югалу — исче́знуть из по́ля зре́ния
күз алдану — обма́н зре́ния, опти́ческий обма́н
күз хәтере — зри́тельная па́мять
3) взгляд, взоркүз йөртеп чыгу — обвести́ взгля́дом, оки́нуть взо́ром
күзләр белән озатып калу — провожа́ть взгля́дом
күзләрне еракка төбәү — устреми́ть взо́ры вдаль
4) перен.; разг. глаз (надзор, просмотр)балаларга ана күзе кирәк — де́тям ну́жен матери́нский глаз
монда җаваплы кеше күзе җитми — здесь не хвата́ет глаз отве́тственного лица́
һәр җирдә аның үз күзе — везде́ у него́ свой глаз
5) ушко́ ( иголки)йозак күзе — ушко́ замка́
6) дыра́, отве́рстие, проу́шинабалта күзе — проу́шина топора́
7) глазо́к ( двери)8) разг. звено́, глазо́к (окна, рамы)9) пе́тля́ ( на вязальных изделиях)күз төшерү — спусти́ть пе́тлю
10) яче́йка, ячея́җәтмә күзенә эләккән балык — ры́ба, застря́вшая в яче́йках се́ти
кәрәз күзе — со́товая ячея́
11) бот. глазо́к (у картофеля, деревьев, растений)12) перен. я́мка ( в каше для масла)13) ме́лкая полынья́ ( на поверхности льда)14) в притяж. ф. обозначает место, подвергающееся сильному воздействию солнца, ветра и т. п., или середину, центр чего-л.җил күзенә утыру — сесть в са́мое ве́треное ме́сто
күлләвекнең күзенә басу — наступи́ть в са́мую середи́ну лу́жи
15) по́ры (у сыра, хлеба); см. тж. күзәнәк 5)17) в знач. нареч.; в исх. п.; разг. күзеннән до краёв, до́верху ( о жидкости в сосуде); см. тж. мөлдерәмә18) в знач. нареч.; в направит. п.; разг. күзгә на вид, со стороны́күзгә бик таза — на вид о́чень здоро́вый
халык күзендә — в глаза́х люде́й, пе́ред наро́дом
•- күз агу- күз агы
- күз алмасы
- күз бәйләш
- күз врачы
- күз кабагы
- күз карасы
- күз карашы
- күз койрыгы
- күз күрмәү
- күз күрмәс булу
- күз кысу
- күз мускулы
- күз нуры
- күз талдыру
- күз талу
- күз тәбә
- күз томалану
- күз төбе
- күз үләне
- күз уты
- күз чокыры
- күз чыгару
- күз ясмыгы
- күз ялтыравыгы
- күз яше
- күз яше юлы
- күз яшь бизләре
- күзгә ак төшү
- күзгә күренми торган
- күзгә күренмәслек
- күзе китү
- күзеннән итү
- күзләр йомылу••күз агы белән карау — посмотре́ть зло́бно, вражде́бно
күз агы кебек саклау — бере́чь как зени́цу о́ка
күз алакаю — см. күз алару 1)
күз аларту — прост. стро́ить гла́зки (кому-л.)
күз алды (аллары) караңгылану (томалану, чуарлану) — помути́ться в глаза́х (от волнения, бессилия и т. п.)
күз алдына килү (килеп басу) — ожива́ть (ожи́ть, встава́ть/встать) пе́ред глаза́ми; предста́ть пе́ред глаза́ми
күз алдына китерү (китереп бастыру) — предста́вить, вообрази́ть
күз алдында чуалу — верте́ться на глаза́х (пе́ред глаза́ми); лезть в (на) глаза́
күз алдыннан уздыру (кичерү) — предста́вить мы́сленно
күз алдыннан узу (кичү) — промелькну́ть пе́ред глаза́ми
күз алмашу (алышу) — обменя́ться взгля́дами
күз артында — за глаза́, загла́зно
күзе астында — под (чьим-л.) наблюде́нием (контро́лем); в прису́тствии (кого-л.)
күз атып йөрү — быть влюблённым (в кого-л.)
күз ачарлык түгел — см. күз ачкысыз
күз ачып күз йомганчы — не успе́ть гла́зом моргну́ть; в мгнове́ние о́ка; вмиг
күз(ләр) әлҗе-мөлҗе килү — в глаза́х потемне́ло (помути́лось), в глаза́х ряби́т
күз әшнәлеге (танышлыгы) — случа́йное знако́мство, ша́почное знако́мство
күз бәйләнү — смерка́ться, темне́ть
күз бәйләү — см. күз буу
күз(ләр) белән ашау — есть (поеда́ть, пожира́ть) глаза́ми
күз белән сөзү — впе́риться
күз(не) бетерү (бетәштерү) — ослабля́ть/осла́бить зре́ние, по́ртить, испо́ртить зре́ние
күз буяу — втира́ть/втере́ть очки́; пуска́ть/пусти́ть пыль в глаза́; зама́зать глаза́ (кому-л.) прост.
күз буяучылык — очковтира́тельство
күз дә йоммау — и глаз не сомкну́ть
күз дә йоммыйча — и гла́зом не моргну́в
күз дә каш урынына күрү — леле́ять, оберега́ть
күз(ләр) дүрт булу — широко́ раскры́ть глаза́, вы́таращить, вы́лупить глаза́ (от удивления, изумления или страха)
күз җиткән кадәр — наско́лько хвата́ет глаз; куда́ достига́ет взгляд
күз җитмәгән — далёкий, незнако́мый, неизве́стный (о землях, крае, стране)
күз җитмәслек — необозри́мый, неогля́дный
күз иләге аша үткәрү — прочита́ть внима́тельно, крити́чески (книгу, рукопись, статью и т. п.)
күз (дә) иярмәү — де́лать (что-л.) ло́вко, прово́рно (букв. гла́зом не уследи́ть; глаза́ не поспева́ют за чем-л.); спо́риться в рука́х (у кого-л.), скор на́ руку
күз иярмәс(лек) тизлек белән — молниено́сно, мгнове́нно; с молниено́сной быстрото́й
күз йомдыру — обмишу́лить
күз йомып алу — вздремну́ть, прикорну́ть
күз йомып йөрү (тору) — смотре́ть сквозь па́льцы (до поры до времени)
күз йомып калу — проморга́ть, прозева́ть
күз йомып та табу — находи́ть (найти́) с закры́тыми глаза́ми (т. е. хорошо знать местонахождение кого, чего-л.)
күз йөгертү (йөгертеп чыгу) — просмотре́ть бе́гло (пове́рхностно), пробежа́ть глаза́ми
күз (кабагы) тарту — подёргивание ве́ка (по суеверию: к радости или к неприятности)
күз камашу — см. күз чагылу
күз карасы кебек асрау — бере́чь, леле́ять, носи́ть на рука́х (кого-л.)
күз карасы кебек (күз карасыдай) саклау — бере́чь (храни́ть) как зени́цу о́ка; бере́чь пу́ще гла́за (кого-л., что-л.); леле́ять, пе́стовать (кого-л.)
күз карашка — на вид, вне́шне
күз качыру — скрыва́ться, не пока́зываться
күз күргән якка — куда́ глаза́ глядя́т; на все четы́ре сто́роны
күз күреме җирдә, күз күремендә — ско́лько досту́пно гла́зу
күз күреме җиткән кадәр — в преде́лах обозрева́емости (досяга́емости)
күз күреме җитмәслек — необозри́мый, необъя́тный
күз күрер (әле) — ви́дно бу́дет, посмо́трим
күз күрмәгән — незнако́мый, неизве́стный
күз күрмәгән, колак ишетмәгән — неви́данный, неслы́ханный (доселе)
күз күрмәс, колак ишетмәслек (җир) — далёкий, да́льний ( край)
күз кысышу — переми́гиваться, подмигну́ть друг дру́гу
күз(ләр) мәңгегә йомылу — засну́ть (усну́ть) ве́чным (моги́льным, после́дним) сном
күз нуры түгү — о напряжённой работе, связанной со зрением
күз очы белән, күз очтан — см. күз кырые белән генә
күз салгалау — посма́тривать, погля́дывать
күз сирпү (сирпеп алу) — метну́ть взгляд (из-под брове́й); бро́сить бы́стрый взгляд
күз суын түгү — см. күз яше түгү
күз(ләр) сүнү — поту́хнуть, потускне́ть, поблёкнуть ( о глазах)
күз терәге — опо́ра, наде́жда (чья-л.) (единственный человек, на которого вся надежда)
күз терәп — с наде́ждой
күз тимәсен (тия күрмәсен) — как бы не сгла́зить
күз томалау — надева́ть шо́ры на глаза́; отводи́ть глаз
күз төшерү — броса́ть (бро́сить, кида́ть/ки́нуть) взгляд (на кого, что-л.)
күз тышта калу — (букв. оста́вить глаза́ на у́лице) не ви́деть помеще́ние пока́ глаза́ не привы́кнут
күз уйнату — стро́ить гла́зки
күз уңында тоту — см. күздә тоту 1)
күз үлчәме (үлчәве) — глазоме́р
күз җиткән кадәр — наско́лько хвата́ет глаз; куда́ достига́ет взгляд; күз җитмәслек необозри́мый, неогля́дный
күз чамасы белән — на глазо́к, на глазоме́р
күз(ләр) чекерәю — см. күз акаю
күз(ләр) чуарлана — в глаза́х ряби́т
күз чыга язу — прогляде́ть (просмотре́ть) все глаза́
күз чыгу — осле́пнуть, лиши́ться глаз
күз яздырып — скры́тно; та́йно
күз яктысында — пока́ ви́дно, пока́ не стемне́ло; за́светло
күз яше (яшьләре) белән — в слеза́х (просить, умолять)
күз яше (яшьләре) төшәчәк (тотачак) — отолью́тся (чьи-л.) слёзы (слёзки) (кому-л.)
күз яше кою — утопа́ть в слеза́х
күз яшенә буылу (тыгылу, төелү) — глота́ть слёзы
күз яшьләренә ирек бирү — дать во́лю слеза́м, лить слёзы в три ручья́
күзгә алырлык — заслу́живающий внима́ния
күзгә бәрелү (ташлану) — броса́ться (кида́ться) в глаза́
күзгә бәреп (бәрелеп) тору — бить в глаза́, ре́зать глаза́ (глаз)
күзгә ике булып күренү — двои́ться в глаза́х
күзгә йокы кермәү — не сомкну́ть глаз
күзгә карап көлү — смея́ться в глаза́ (издеваться, оскорблять)
күзгә карап җан сату — врать как си́вый ме́рин
күзгә керерлек (керердәй) булып — при́стально (смотреть на кого-л.)
күзгә кереп бару (керергә тору, керәм дип тору) — лезть на глаза́ (привлекать к себе чьё-л. внимание)
күзгә керү — лезть в глаза́ ( стараться быть замеченным)
күзгә көл сибү — пуска́ть/пусти́ть (кому-л.) пыль в глаза́
күзгә көя булу — см. күз көеге булу
күзгә күзне куеп — с гла́зу на глаз
күзгә күренеп — (пря́мо) на глаза́х, заме́тным о́бразом
күзгә күренеп калу (китү) — показа́ться (появи́ться) в по́ле зре́ния; промелькну́ть
күзгә (дә) күренмәү — не пока́зываться на глаза́; не пока́зывать и но́са
күзгә терәү (сугу) — одура́чить, оста́вить в тру́дном положе́нии
күзгә төртелү (бәрелү, бәрелеп тору) — броса́ться в глаза́; коло́ть глаза́, мозо́лить глаза́
күзгә төтен җибәрү — пусти́ть в глаза́ пыль (дым)
күзгә төшкән чүп (ак) кебек — как бельмо́ на глазу́
күзгә эләрлек — досто́йный внима́ния
күзгә яшь тыгылу — слёзы подступи́ли к го́рлу
күздә тотылу — име́ться в виду́
күздә ут уйнау (кабыну, яну), күзләре ут уйнау — глаза́ разгоре́лись; глаза́ искря́тся
күздә чүп булып тору — мозо́лить глаза́ (кому-л.) прост.
күздән очкыннар чәчү — сверка́ть/сверкну́ть (мета́ть мо́лнии) глаза́ми (на кого-л.)
күздән пәрдә ачылган кебек булу — сло́вно (то́чно) пелена́ с глаз спа́ла
күздән югалту — потеря́ть из ви́ду
күздән югалу (юк булу) — уйти́ (вы́пасть, исче́знуть) из по́ля зре́ния
күзе атылып чыгарга тора — глаза́ на лоб вы́лезли, глаза́ вы́лезли из орби́т
күз(ләр)е дә йөз(ләр)е — на глаза́х; см. тж. күз алды
күзе очлы — ос́трый на глаз (глаза́)
күз(ләре)е тоз булу — ждать не дожда́ться, прогляде́ть (вы́смотреть) все глаза́
күзе туймас (кеше) — ненасы́тный, жа́дный, а́лчный (человек)
күзе тую — насы́титься (чем-л.); удовлетвори́ться
күзе чыккан — быва́лый, о́пытный (в каком-л. деле); вида́вший ви́ды
күзләре чыксын! — чтоб его́ глаза́ ло́пнули! чтоб ему́ бы́ло пу́сто!
күз(ләр)е әйтеп тора — по глаза́м ви́дно
күзе җете — хорошо́ ви́дит, зре́ние хоро́шее
күз(ләр)ем күрмәсен иде — глаза́ бы мои́ не ви́дели (не гляде́ли)
күзем (чәчрәп) чыксын! — пусть глаза́ мои́ ло́пнут!
күземнән югал — прост. с глаз доло́й
күземә күренмә(гез) — вон отсю́да, с глаз доло́й
күзен алу — отвести́ взгляд, пря́тать глаза́
күз(ләр)ен зур итеп ачу — де́лать больши́е (кру́глые) глаза́, смотре́ть больши́ми глаза́ми (на кого, что-л.)
күз(ләр)ен йомдыру — закры́ть глаза́ ( умирающему)
күз(ләр)ен мөлдерәтеп (тутырып) карау — смотре́ть сквозь слёзы (печа́льно)
күз(ләр)ен сөзеп карау — смотре́ть, посмотре́ть исподло́бья
күзен томалау — закры́ть глаза́ (кому-л.)
күзен чыгарганчы (әйтү) — сказа́ть пря́мо в глаза́; ре́зать пра́вду-ма́тку в глаза́
күзен чыгару — вы́колоть глаз, вы́бить глаз, ослепи́ть
күзеннән агыза да тора — глаза́ на мо́кром ме́сте; глаза́ не просыха́ют
күзеннән ут уйнату (чәчү) — пронзи́ть жгу́чим взгля́дом
күзенә басу — угада́ть то́чно
күз(ләр)енә йотылу (текәлү) — при́стально смотре́ть в глаза́ (кому-л.); впе́риться глаза́ми
күзенә каратып тоту — приворожи́ть
күзенә керергә тырышу — добива́ться расположе́ния (кого-л.); стреми́ться понра́виться (кому-л.); лезть на глаза́ (кому-л.)
күзең чыкканмы (әллә)! — прост. осле́п, что ли!
күзләр мәңгегә (мәңгелеккә) йомылу — засну́ть (усну́ть) ве́чным (моги́льным, после́дним) сном
күз(не) алмау — не своди́ть (спуска́ть) глаз
күз(ләр)не ачык тоту, күзне ачып йөрү — быть осторо́жным (осмотри́тельным), внима́тельным; гляде́ть в о́ба
күз(ләр)не гарешкә терәп — упова́я на бо́га
күзне йомып — с закры́тыми глаза́ми; не размышля́я, недо́лго ду́мая
күз(не) йөртү (йөгертү) — оки́нуть взгля́дом, пробежа́ть глаза́ми
күз(ләр)не кан басу (кан алу) — налива́ться кро́вью ( о глазах); рассвирепе́ть
күз(ләр)не кая яшерергә белмәү — не знать, куда́ глаза́ дева́ть/деть
күзне күзгә текәп (төбәп, терәп) — впе́рившись глаза́ми друг в дру́га (разговаривать, стоять и т. п.)
күз(ләр)не чагырайту — вы́таращить глаза́
күз(ләр)не челәйтү (челәйтеп карау) — смотре́ть (наблюда́ть, глазе́ть прост.) вы́таращенными глаза́ми (вы́таращив глаза́)
күз(ләр)не челт-челт йому — хло́пать глаза́ми
күз(ләр)не шар итеп ачу — вы́таращить (вы́пучить) глаза́ (от удивления, изумления или испуга)
- күз акаю- күз алару
- күз алды
- күз алдында
- күз алдыннан китмәү
- күз аллары караңгылану
- күз ату
- күз ачкысыз
- күз ачтырмау
- күз дә ачтырмау
- күз ачылу
- күз бетү
- күз бетәшү
- күз буу
- күз буучы
- күз йому
- күз калмау
- күз көеге
- күз көеге булу
- күз күгәрү
- күзләр күгәрү
- күз күргән
- күз кызу
- күз кырые белән генә
- күз кырые белән карау
- күз кырые белән генә карау
- күз чите белән карау
- күз койрыгы белән карау
- күз маңгайга менү
- күзләр маңгайга менү
- күз нурым
- күз өстендә каш кебек
- күз өстендәге каштай
- күз салу
- күз ташлау
- күз тию
- күз тидерү
- күз тигезү
- күз тону
- күзләр тону
- күз тоткан
- күз тотып йөргән
- күз төшү
- күзләр уйнау
- күз ут булу
- күзләр ут булу
- күз үлчәме белән
- күз үлчәве белән
- күз җитү
- күз чагылу
- күзләр чагылу
- күз шар булу
- күзләр шар булу
- күзләр шардай булу
- күзләр шарланып китү
- күз эленү
- күз явын алу
- күз явын алып тору
- күз явын алырлык
- күз яше түгү
- күзгә ак-кара күренмәү
- күзгә карап
- күзгә күренү
- күзгә ташлану
- күзгә төрткесез караңгы
- күзгә чалыну
- күздә тоту
- күздән калу
- күздән кичерү
- күздән уздыру
- күздән үткәрү
- күздән төшерү
- күздән төшү
- күздән утлар күренү
- күзгә утлар күренү
- күздән ычкындырмау
- күздән югалтмау
- күздән яздырмау
- күздән язу
- күзе ачылмаган
- күзе ачык
- күзе тону
- күзләре тону
- күзе яшьле
- күзләре яшьле
- күзен бәйләү
- күзләрен бәйләү
- күзен тозландырып
- күзләрен тозландырып
- күзне тозландыру
- күзенең агын әйләндереп карау
- күзең тишелеп чыккыры
- күзне камаштыру
- күзләрне камаштыру
- күзне кыздыру
- күзне кызыктыру
- күзләрне кыздыру
- күзләрне кызыктыру
- күзне текәү
- күзне төбәү
- күзне уйнату
- күзләрне уйнату
- күзне чагылдыру
- күзләрне чагылдыру
- күзне чагылдырырлык
- күзләрне чагылдырырлык
- күз тоту
- күзгә бәреп әйтү
- күзгә төртеп әйтү -
3 гаепләү
перех.1) вини́ть; обвиня́ть/обвини́ть, счита́ть вино́вным (кого-л.) (в чём-л.) вменя́ть в вину́ ( кому) || книжн. обвине́ниебашкаларны гаепләү — вини́ть други́х
гамьсезлектә гаепләү — обвиня́ть в беспе́чности
хайваннарга карата рәхимсезлектә гаепләү — обвиня́ть в жесто́кости к живо́тным
2) юр.а) обвиня́ть/обвини́ть (в чём-л.)б) предъявле́ние обвине́ния || предъяви́ть обвине́ние; обвини́тельныйсуд аны караклыкта гаепләде — суд обвини́л его́ в воровстве́
илен сатуда гаепләү — обвини́ть в изме́не Ро́дине
гаепләү карары чыгару — вы́нести обвини́тельный пригово́р
гаепләү нәтиҗәсе — обвини́тельное заключе́ние
прокурорның гаепләү сүзләре — обвини́тельная речь прокуро́ра
3) осужда́ть/осуди́ть; счита́ть (что-л.) дурны́м, предосуди́тельным; выража́ть неодобре́ние (кому-л.) попрека́ть, упрека́ть || осужде́ние, неодобре́ниегаепләп сөйләү — осужда́ть
ире - хатынын, хатыны ирен гаепләәр — муж жену́ попрекнёт, а жена́ - му́жа
• -
4 казу
перех.1) копа́ть, вска́пывать/вскопа́ть || ко́пка, вско́пка, вска́пываниеҗир казу — копа́ть зе́млю
бакча казу — вска́пывать огоро́д
түтәл казу — вско́пка гря́дки
2) копа́ть, вы́копать, рыть, вы́рыть, разрыва́ть/разры́ть; открыва́ть/откры́ть || ко́пка, рытьёкое казу — отры́ть коло́дец
траншея казу — вы́копать транше́ю
окоп казу — вы́рыть око́п
канау казу — разры́ть кана́ву
кешегә чокыр казыма, үзең төшәрсең — (погов.) не рой я́му друго́му, сам в неё попадёшь
3) выка́пывать/вы́копать, копа́ть, рыть, убира́ть || выка́пывание, рытьёбәрәңге казу — выка́пывать карто́фель
чөгендер казу — убира́ть (копа́ть) свёклу
балык тотарга корт казу — копа́ть черве́й для ры́бной ло́вли
тамырлар казу — рыть ко́рни
4) добыва́ть/добы́ть || добы́чаташкүмер казу — добыва́ть ка́менный у́голь
алтын казу — добы́ча зо́лота
5) ковыря́ть, расковы́ривать/расковыря́ть; ковыря́ться, ры́тьсябетчәне казу — ковыря́ть у́горь
үгез алгы аяклары белән җир казый — бык ро́ет пере́дними нога́ми зе́млю
тешләрне казу — ковыря́ться в зуба́х
борын казу — ковыря́ться в носу́
6) перен. выи́скивать ( плохое), подка́пываться/подкопа́ться || выи́скивание, подка́пываниеюк-барны казу — подка́пываться по пустяка́м
•- казып барып җитү
- казып бару
- казып бетерү
- казып җыю
- казып йомшарту
- казып күпертү
- казып кертү
- казып утырту
- казып керү
- казып куптару
- казып табу
- казып ташлау
- казып тишеп чыгу
- казып утыртылган
- казып чыгару
- казып юл алу
- казып юл салу
- казып яшеренү -
5 өс
сущ.; = өст1) верх, ве́рхняя частьөсте ябык коляска — коля́ска с закры́тым ве́рхом
ишекнең өсте — ве́рхняя часть двери́
2) ве́рхняя сторона́ (чего-л.), пове́рхность (чего-л.)өстәл өсте — пове́рхность стола́
күл өсте — пове́рхность о́зера
мичкә өстен каплау — закры́ть верх бо́чки
3) те́ло, ту́ловище (как предме́т для оде́жды)өскә (өстенә) киенү — одева́ться
өстендә кыска пиджак — на нём коро́ткий пиджа́к
4) оде́жда (то, что наде́ть, надева́ется)өстен чишенү — раздева́ться, снима́ть оде́жду
өстенә (сатып) алу — купи́ть оде́жду
өсте чиста — оде́жда чи́стая
өстен каккалау — отря́хивать оде́жду
5) покрыва́ло, одея́ломендәр өсте — покрыва́ло (для) поду́шки
бала йоклаганда өстен ача — во вре́мя сна ребёнок ски́дывает с себя́ (одея́ло)
6) пора́, страда́, вре́мясм. тж. вакытпечән өсте — сеноко́с, сеноко́сная пора́
урак өсте — жа́тва; пора́ жа́твы, убо́рочная страда́
чәй өстенә туры килү — прийти́сь ко вре́мени чаепи́тия
аш өстендә ашны хурлама — (погов.) во вре́мя еды́ пи́щу не осужда́й
7) в знач. послелога в мест. вр. п. өстендәа) ( над кем-чем)диңгез өстендә томан — над мо́рем тума́н
яңа тема өстендә эшләү — рабо́тать над но́вой те́мой
б) наөстәл өстендә калдыру — оста́вить на столе́
ат өстендә йөрергә өйрәнү — научи́ться е́здить на коне́
в) пояр өстеннән бару — идти́ по бе́регу
г) за счёт о́бщества (ми́ра)кеше өстендә яшәү — жить за чужо́й счёт
д) в функ. сказ. на чьей отве́тственности, на чьём попече́нииҗыентыкны редакцияләү минем өстемдә — редакти́рование сбо́рника на мое́й отве́тственности
фатир аның өстендә — кварти́ра на его́ попече́нии
8) в знач. послелога в исх. п. өстеннәна) ( над кем-чем)океан өстеннән очу — лете́ть над океа́ном
балалар өстеннән күзәтчелек итү — наблюда́ть над детьми́
күлмәк өстеннән пиджәк кию — пове́рх пла́тья наде́ть пиджа́к
в) ( с чего)йөк өстеннән төшү — слезть с во́за
г) поми́мо, сверх (чего-л.); при нали́чии, име́я (кого, что)хатын өстеннән хатын алу — жени́ться при нали́чии жены́
бар өстеннән (өстенә) ризасызлык күрсәтү — име́я (необходи́мое), быть недово́льным
9) в направит. п. өстенәа) (на кого, что)өстәл өстенә кую — положи́ть на стол
кешеләр өстенә гаеп ташлау — наговори́ть на люде́й
б) вдоба́вок (к чему-л.)матурлыгы өстенә акыллы да — вдоба́вок к красоте́ ещё и умна́
•- өс киеме••өс (өсте) бөтен — оде́ждой обеспе́чен, оде́т норма́льно
өскә (өстенә) барып (килеп) чыгу — вы́йти, находи́ть (на кого-л.); набрести́ (на кого-л.) (неожи́данно, вдруг, де́йствующего та́йно, скры́тно)
өскә ташлану — напада́ть (на кого-л.), бро́ситься, кида́ться ( на кого)
өскә чыгару — наста́ивать на своём
өстенә (генә) басу — угада́ть то́чно, определи́ть ве́рно, попа́сть в то́чку; не в бровь, а в глаз
өстенә йөкләтү — поручи́ть (кому-л.), поручи́ть (под чью-л.) отве́тственность
өстенә йөкләү — брать под свою́ отве́тственность; см. тж. өстенә алу
өстенә яла ягу (пычрак ыргыту) — броса́ть тень, возводи́ть поклёп (на кого-л.); см. тж. өстенә аудару
өстендә тору, (өстендә) торып эшләтү — заставля́ть рабо́тать, выполня́ть (какое-л.) де́йствие под присмо́тром, держа́ под контро́лем, наблюде́нием
өстендә тоту — пойма́ть с поли́чным (над обманом, преступлением)
өстеннән төшерү — снять с себя́ (ответственность, обязанность)
өстеннән төшү — с плеч доло́й
өстеннән чебен очырмау (кош та очырмау) — быть чу́тким, внима́тельным, опека́ть, оберега́ть
өсте-өстенә өстәлсен — пусть приумно́жится (доста́ток к доста́тку, добро́ за добро́м)
- өскә алу- өстенә алу
- өскә аудару
- өстенә аудару
- өскә чыгу
- өстенә чыгу
- өстеннән йөрү
- өстеннән сөйләү
См. также в других словарях:
ыңгырашу — 1. Авыртудан яки кайгыдан сузынкы, әрнүле тавышлар чыгару. Шуңа охшашлы сузынкы тавышлар чыгару (җил, диңгез һ. б. ш. тур.). күч. Шуңа охшашлы тавышлар чыгарып шыгырдау (җансыз әйберләр тур.) 2. күч. Нәрсәдән дә булса бик нык зарлану, үкенү, зур… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ыһлау — 1. Авыртудан яки кайгыдан сузынкы, әрнүле тавышлар чыгару. Шуңа охшашлы сузынкы тавышлар чыгару (җил, диңгез һ. б. ш. тур.). күч. Шуңа охшашлы тавышлар чыгарып шыгырдау (җансыз әйберләр тур.) 2. күч. Нәрсәдән дә булса бик нык зарлану, үкенү, зур… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ыһылдау — 1. Авыртудан яки кайгыдан сузынкы, әрнүле тавышлар чыгару. Шуңа охшашлы сузынкы тавышлар чыгару (җил, диңгез һ. б. ш. тур.). күч. Шуңа охшашлы тавышлар чыгарып шыгырдау (җансыз әйберләр тур.) 2. күч. Нәрсәдән дә булса бик нык зарлану, үкенү, зур… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
игәү — I. Металл, мөгез яки агачның өске катлавын кырып шомарту, үткерләү яисә кисеп чыгару өчен тешәлгән, сырлы корыч кисәге, корал. II. ИГӘҮ … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
уфлау — Кайгыру, борчылу, кайгырулы уф авазлары чыгару 2. күч. Җилнең, диңгез дулкыннарының шаулавы тур … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
уфылдау — Кайгыру, борчылу, кайгырулы уф авазлары чыгару 2. күч. Җилнең, диңгез дулкыннарының шаулавы тур … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
уфыру — Кайгыру, борчылу, кайгырулы уф авазлары чыгару 2. күч. Җилнең, диңгез дулкыннарының шаулавы тур … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
үткәрү — 1. Юл биреп яки юнәлеш, юл күрсәтеп, алга таба хәрәкәт итәргә яки берәр нәрсә аша, нин. б. каршылыклар аша үтәргә мөмкинлек бирү, ярдәм итү 2. Нәр. б. берәр әйбер аша чыгару, шул юл белән чистарту онны иләк аркылы ү. . Кидерү, тагу чылбырны алка… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
